Zwartwit fotografie

Hallo abonnee,

In de vorige nieuwsbrief las je een aantal tips over het maken van 'winnende' kleurenfoto's. Dit keer gaan we het hebben over zwartwit fotografie. Ga er maar even voor zitten, want het is een uitgebreide blog geworden!

Waarom zwart-wit?

Voordeel kleur
1. Kleur is realistischer dan zwartwit fotografie
2. Met kleur kun je de aandacht naar het hoofdonderwerp trekken

Voordelen zwartwit:
1. Zwartwit geeft meer emotie weer, de kleuren leiden niet af
2. Zwartwit geeft verschillen in helderheid veel duidelijker weer dan kleur, waardoor zwartwit meer diepte aan een foto geeft.
3. Structuren zijn beter zichtbaar.
4. Zwartwit wordt vaak artistieker gevonden

De meeste camera’s zijn in te stellen op zwart-wit fotografie. Vaak kan dat op twee manieren: via beeldstijl of via het retoucheermenu. Voor de RAW-fotografen is het belangrijk om dit via "beeldstijl"- "monochroom" te doen (het kan zijn dat dit bij jouw camera "Picture control" – "monochrome" genoemd wordt, en bij bijvoorbeeld Fuji zit het in de filmsimulaties). Je ziet dan een zwart-wit voorvertoning op je lcd-scherm, maar je RAW-bestand bevat nog alle kleurinformatie. Je kunt er in de nabewerking dus nog alle kanten mee op. Voordeel is dat je al wel het (soms weinige) verschil in helderheid tussen bijvoorbeeld een groen blad en een rood dak ziet. En dan ter plekke nog de keuze kunt maken om de foto zo te maken dat er nog een andere kleur tussen dat groen en rood zit.

De jpeg-fotografen die hun foto niet nabewerken, kiezen meestal voor het omzetten naar zwart-wit via het retoucheermenu van de camera. Verschil is dat daarmee alle kleurinformatie uit het bestand verwijderd wordt. De foto is dus definitief zwartwit. De nabewerkingsmogelijkheden zijn veel beperkter. Maar dat was nu juist de bedoeling van deze fotograaf die in jpeg fotografeert. Die wil helemaal niet moeten nabewerken..…

Kleur vs zwart-wit
In kleur zien we een groot verschil tussen lila en lime, in ZW krijgen ze beiden dezelfde tint grijs. Oefen dus welke kleur in welke grijstint weergegeven zal worden. Fotografeer evt. een kleurenkaart in ZW om een spiekbriefje te hebben.

Zwartwit fotografie vraagt echt een andere manier van kijken. Het is meer dan een nabewerkingstechniek met bijvoorbeeld een Instagramfiltertje. Beperk jezelf daarom eens een dag, week of maand tot alleen zwartwit fotografie.

Zoek onderwerpen die in je zwartwit wilt fotograferen. Wat leent zich voor zwartwit en wat niet? Zoek naar abstracties, naar "negatieve ruimte", naar schaduwen, lijnen, structuren, naar welk licht geschikt is, etc. Zoals Ansel Adams zei (waarover later meer): "you don’t take a photograph, you make it".

Techniek
Mooie vormen en texturen gaan vaak verloren in de veelheid van kleur, terwijl ze in zwart-wit goed zichtbaar worden. Het verwijderen van kleur versterkt elementen in de foto.

Helaas geldt dat ook voor zaken als ruis en "banding" (stroken), dus fotografeer met een lage iso en, als je in RAW fotografeert, in zoveel mogelijk bits. Bij Nikon kun je kiezen tussen 12 of 14, kies dan voor 14. Tenzij je ruimte moet besparen op je kaartje of in de continumodus heel snel je foto's weg moet schrijven. Bij de Sony A7III en A9 staat standaard 14 bits ingesteld, bij Olympus OM-D 12 bits en bij de Fuji XT-3 10 bits. Bij deze camera's heb je dus geen invloed op het aantal bits.

Helaas kunnen jpeg-fotografen alleen in 8 bits fotograferen. Het valt te overwegen om voor zwartwit fotografie toch in Raw te fotograferen. Waarom?

Een 8 bits (jpeg)bestand bevat in totaal 16,7 miljoen tinten. Als je in kleur fotografeert….. Namelijk 256 voor rood, 256 voor groen en 256 voor blauw. En 256 x 256 x 256 = 16,7 miljoen. Maar als je een zwartwit jpeg foto maakt, leg je niet de drie kleuren rood, groen en blauw vast, maar slechts 256 grijstinten!

Het 16 bits Raw kleurenbestand wat we later in de nabewerking in zwartwit omzetten, bevat daarentegen 280 biljoen (!) tinten. Daardoor lopen bij dit bestand de tinten mooi in elkaar over. Terwijl je bij een 8-bits zwart-wit jpeg-bestand wat zo uit de camera komt vaak "banding" (stroken) ziet. Er zijn dan te weinig tussenliggende tinten in het bestand aanwezig om van de ene tint naar de andere te komen, waardoor de overgang sprongsgewijs gaat.

Welke genres fotografie?
Behalve straatfotografen, maken ook portret-, landschaps- en architectuurfotografen vaak zwartwit foto’s.

Contrastrijke scenes werken daarbij vaak beter in zwart-wit dan scenes met weinig contrast. Harde schaduwen kunnen een onderwerp op zich worden. Vooral bij laagstaande zon valt er achter bijvoorbeeld een wandelaar, hond, hek of fietser een mooie lange schaduw.

Portretfotografie
In zwart-wit portretfotografie wordt veel gebruik gemaakt van high key of low key foto’s. Denk maar eens aan de low-key techniek "Claire obscure" van Rembrandt, waarbij een spotlight het onderwerp verlicht in een verder donkere omgeving.

Als je op de lichtmeter van je camera vertrouwt, zal zo'n foto te licht worden. Je camera gooit immers alle tinten die hij ziet op één hoop en maakt er dan middengrijs van. Zo is de camera nu eenmaal geprogrammeerd. Maar jij wilt geen middengrijs, jij wilt een donkerder foto. Dat betekent dat je 2 of 3 stops moet onderbelichten. Afhankelijk van hoeveel referentiefoto's er in de cameraprogrammatuur meegenomen zijn, dus in hoeverre de camera kan 'lezen' wat jij wilt.

Ongemerkt werk je dan al met het zonesysteem van Ansel Adams, waar ik verderop in dit e-magazine meer over zal vertellen.

Let er wel op dat licht wat van opzij komt de structuur van de huid veel beter laat zien dan licht wat recht op het onderwerp schijnt. Daarnaast zorgt licht wat van opzij komt voor schaduw, wat diepte geeft aan het portret geeft. Direct licht maakt alles ‘plat’.

Architectuurfotografie
Ook in de architectuurfotografie wordt vaak zwart-wit gebruikt. Vooral om de vormen goed te kunnen laten zien.

In onderstaande panoramafoto zie je in de kleurenversie dat je aandacht erg naar de paarse hoek links onder getrokken wordt. Sowieso trekt de graffiti erg veel aandacht. Prima natuurlijk als dat is waar je foto over gaat.

In de zwart-wit versie krijgen de drie delen (links, midden en rechts) even veel aandacht. En gaat je aandacht vooral naar het bouwwerk.

Het zonesysteem

Okee, ik zou iets vertellen over het zonesysteem van Ansel Adams. Het zonesysteem is een door hem uitgedachte techniek van belichten om tot een optimale zwart-wit foto te komen. Het systeem bestaat uit 10 zones, waarbij iedere zone een stop meer of minder licht is.

Hoe werkt dit in de praktijk? Stel je voor dat je een foto wilt maken waarbij je in de schaduw nog voldoende detaillering ziet. Dan meet je die schaduw met de spotmeter die in je camera zit (of liever nog met een losse lichtmeter, maar die hebben we nu eenmaal niet allemaal).

Als je nu een foto maakt, zal die schaduw middengrijs worden. De camera is zo geprogrammeerd dat hij alles wat jij meet, middengrijs maakt. Je schaduw zit dan dus in het midden van het zonesysteem, in zone vijf. Maar jij wilt hem donkerder hebben, in zone drie. Dan belicht je dus 2 stops onder (iedere zone is 1 stop). Dat kan in de manuele stand, maar ook met je +/- knopje natuurlijk.

Je gaat dan bijvoorbeeld van 1/125 f 4 naar 1/125 f8.

Wat ik zie is dat de meeste cursisten alle schaduwen in zone drie willen hebben en alle hooglichten in zone zeven. Het resultaat is dan een vlak beeld met (te) weinig contrast. Je gebruikt dan maar vijf zones in plaats van tien. Wees dus niet bang om een diepe schaduw echt zwart te laten zijn en bijvoorbeeld een spiegeling van de zon op water of chroom echt wit. Extreem licht en extreem donker kunnen niet beiden gedetailleerd in één beeld gefotografeerd worden. Tenzij we geavanceerdere technieken als HDR gebruiken. Vraag is alleen of dat altijd mooier is......

Je moet dus een keuze maken tussen belichten op de hooglichten of belichten op de schaduwen. Belicht je voor de hooglichten, dan zullen de schaduwen dichtlopen. Belicht je voor de schaduwen, dan zullen de hooglichten uitbijten. Dat kun je accepteren of je maakt een belichtingstrappetje om er later in de nabewerking mee aan de slag te gaan. Of je kiest een ander standpunt waardoor die uitgebleekte witte delen of dichtgelopen schaduwen net buiten beeld vallen.

Als de foto eenmaal in zwart-wit staat, gaan we eerst aan de slag met de basisinstellingen. Soms lukt het om wat met de camera niet lukte, in de nabewerking van een RAW-beeld toch voor elkaar te krijgen. Bijvoorbeeld van 7 naar 9 zones te gaan.

Stel: de zwarten willen we echt zwart hebben, de witten echt wit. Naar analogie van de het zonesysteem.

De werkvolgorde is als volgt. Pas eerste de middentinten aan met het schuifje belichting (exposure), daarna de hooglichten en schaduwen. En als laatste de witte en zwarte tinten, dus de buitenkanten van het histogram.

De clipping driehoekjes laten zien of je goed zit. Zet ze aan door er op te klikken en verplaats het schuifje zover dat je de clipping ziet. Hoe zie je die clipping? Als je te ver schuift met het zwart, wordt de foto op de plekken waar het zwart dichtloopt blauw. Schuif je te ver met het wit, dan wordt de foto op de plekken waar het wit nu uitgebeten is rood ( = daar zie je geen detaillering meer). Daarna schuif je zover terug dat de clipping net weer weg is. Zie ter illustratie onderstaande video. Op dat moment zijn de witten wit en de zwarten zwart zonder dat ze respectievelijk uitgebeten of dichtgelopen zijn.

In Adobe Camera Raw werkt het precies hetzelfde. Je vinkt bovenin zwart-wit aan. Vervolgens kun je in het tabblad wat normaal KVL (kleurtoon, verzadiging, luminantie) heet, nu per kleur aanpassen wat de helderheid moet zijn. Zodra je een foto omgezet hebt naar zwart-wit, gaat dit tabblad zwart-witmix heten.

Wil je nog even wachten met het omzetten in zwart-wit en dat pas later na alle bewerkingen in Photoshop doen, dan kan dat natuurlijk ook.

Je klikt dan onderin het lagenpalet op het zwart-witte bolletje (nieuwe opvullaag of aanpassingslaag maken) en kiest voor zwart-wit. Ook dan krijg je weer een scherm te zien waar je per kleur kunt kiezen hoe licht/donker deze kleur moet worden in de zwart-wit foto.

In Adobe zijn altijd meerdere wegen die naar Rome leiden, dus hetzelfde scherm vind je als je via het tabblad "aanpassingen" op het zwart-witte vierkantje klikt.

Workshops en cursussen na de vakantie

Cursussen:
Op zaterdag 5 oktober begint weer de driedaagse beginnerscursus. Wil je daarna doorstromen naar de gevorderdencursus dan kan dat natuurlijk. Deze begint op 11 november. Heb je geen beginnerscursus bij Stapfoto gedaan maar al wel door zelfstudie of een cursus elders kennis van de camera, dan kun je natuurlijk ook meedoen. Aanmelden kan hier: gevorderdencursus.

Workshops:
Alle workshops Lightpainting die we dit voorjaar gaven, zaten vol. Dus hebben we ook alvast workshops lightpainting gepland voor na de zomer. Pak je kans!

Wil je leren hoe je lightpainting combineert met portret- en flitsfotografie, dan kan dat ook. Maar deze workshop Flash & lightart wordt dit jaar nog maar eenmaal gegeven! Tijdens deze workshop (21 september) behandelen we natuurlijk lightpainting, maar je leert ook en vooral hoe je flitser werkt. Op een speelse manier. Je hoeft niet zelf een flitser te hebben, we gebruiken mijn flitsers tijdens deze workshop. Er is een model aanwezig tijdens deze dag.

PS: als je je inschrijft voor deze workshop, koop dan niet mijn boek! Het boek en de Stapfoto lightstick zijn namelijk bij de workshop Flash & lightart inbegrepen.

Voor degenen die geen workshop willen volgen maar wel het boek over lightpainten willen hebben, dat kan. Je kunt het boek via de website aanschaffen Boek lightpainting. Inmiddels zijn we gestart met de verkoop van de tweede druk, dus wees er snel bij. Er komt geen derde druk....

De workshop Creatieve technieken zit inmiddels vol. Je kunt je nog wel inschrijven voor de wachtlijst. Zodra er iemand uitvalt, krijg je dan een berichtje van me.

Rest mij jullie een heel fijne en fotogenieke vakantie te wensen. Tot later!