Sterrenstrepen fotograferen

Hallo abonnee,

Wat kan er nog wel.....

Helaas, er gelden weer beperkingen in verband met het Coronavirus. Maar wat kan er nog wel? Dat is waar we ons in deze nieuwsbrief op richten.

Fotofair
Nog net voor de persconferentie waarin aangescherpte maatregelen aangekondigd werden, gaf ik afgelopen weekend workshops lightpainting op de Fotofair. Best spannend. Houdt het publiek zich aan de regels?

Ik had me geen zorgen hoeven maken. Op de Fotofair was het veel veiliger dan in de supermarkt! Dat vond niet alleen ik, dat was ook de constatering van de veiligheidsregio tijdens de vele controles. Iedereen kreeg een compliment. Organisatie, standhouders, workshopgevers EN publiek. Echt supertof dat we er met z'n allen een 'anders', maar toch mooi weekend van konden maken!

Zelf gaf ik, aan iedere groep van in totaal 12 deelnemers, de inleiding buiten. Wel zo veilig in Coronatijd. Iedereen, behalve mensen uit dezelfde 'bubbel' zoals de Belgen dat zo mooi noemen, stond netjes op 1,5 meter afstand of meer.

Na de inleiding werd de groep in tweeën gesplitst. Gingen zes mensen de grote (roze ;-) ) verduisterde tent binnen voor een demonstratie. Waarbij natuurlijk gefotografeerd werd. De andere zes bleven buiten onder begeleiding van een van mijn assistenten. Daar werden vragen beantwoord en camera-instellingen, flitstechniek en gemaakte foto's besproken, Vervolgens wisselden we de groepen.

Deze opzet zou ik nooit bedacht hebben als er geen Covid 19 virus was geweest. Terwijl eigenlijk iedereen het er achteraf over eens was dat het ontzettend fijn was om in groepjes van zes te werken. En om afwisseling tussen binnen en buiten te hebben. Deze opzet gaat volgend jaar dus in de herhaling, Corona of niet.

PS. Voor de mensen die een van mijn workshops op de Fotofair volgden en die nu deze nieuwsbrief krijgen (uitschrijven kan met de link onderin als je de volgende niet wilt ontvangen): er blijkt een groep op Facebook te zijn waar je de tijdens het festival gemaakte foto's kunt plaatsen, de "Fotofair Foto Groep". Wij wisten dit niet, jullie misschien ook niet. We zouden het leuk vinden om daar wat van jullie foto's terug te zien! We hebben zelf natuurlijk geen foto's gemaakt, dus geen idee van het resultaat ;-).

Het wordt weer vroeger donker, tijd voor sterrenstrepen!

Dat het weer vroeg donker wordt, heeft zo z'n voordelen. Je kunt dan namelijk al vroeg op pad om sterren(strepen) te fotograferen. Dat scheelt weer wat nachtrust.... En sterren fotograferen kun je in je eentje dichtbij huis doen. Volledig Coronaproof dus! Hoe gaat dat in z'n werk?

Wanneer
Behalve dat het donker moet zijn, heb je natuurlijk ook een heldere onbewolkte lucht nodig. Houd de weerapps dus in de gaten. En liefst is er geen volle maan, omdat het maanlicht dan de sterren overstraalt.

Probleem in de vroege avond is vaak wel dat er veel vliegtuigstrepen op de foto komen (in Coronatijd gelukkig veel minder!). Die je in de nabewerking stuk voor stuk op alle foto's weg moet werken. Wil je dit niet, kies er dan voor om na middernacht te fotograferen of helemaal in het noorden van het land. Dan heb je veel minder last van vliegtuigstrepen.

Hoe
De aarde draait rond. Omdat wij daar niets van merken, lijkt het alsof de sterren draaien. Deze draaiing kun je vastleggen door de camera bijvoorbeeld een uur open te zetten. Dat heeft alleen drie nadelen:
1. als er wat lichtvervuiling in de omgeving is (en dat is er in Nederland altijd), wordt ook die zo lang belicht en komt dit licht dus zeer prominent op de foto.
2. als je camera lang 'aan' staat (dus met de sluiter open), wordt de sensor warm. Een warme sensor veroorzaakt ruis.
3. Als het waait, heb je erg onscherpe bomen op je uiteindelijke foto.

Beter is het daarom om heel veel opnames te maken met een relatief korte sluitertijd en deze achteraf samen te voegen om er sterrenstrepen van te maken. Hoe je dat doet, beschrijf ik aan het eind van deze nieuwsbrief. Eerst gaan we op pad om te fotograferen!

Voorbereiding
Als je de sterrenstrepen als circel op de foto wilt hebben, fotografeer je met de poolster (Polaris) in beeld. Heb je die niet in beeld, dan krijg je bogen van sterren. Wat ook heel mooi kan zijn overigens!

De poolster staat in het verlengde van de Grote Beer, wat wij ook wel het "steelpannetje" noemen. Goed te vinden als het eenmaal donker is, maar in het schemer is het allemaal toch wat lastig te zien. Dus gebruik ik altijd de app Photopills daarvoor. Door je smartphone met deze app actief (en met de augmented reality functie aan) naar de hemel te richten, zie je in één oogopslag waar de poolster staat.

Onderstaande afbeelding komt uit deze app.

Omdat het bij sterrenfotografie belangrijk is dat er ook een mooie voorgrond op de foto staat, bezoek ik tevoren de locatie bij daglicht. Zo kan ik mijn positie alvast bepalen. Waar moet ik staan om de circels mooi achter mijn onderwerp te krijgen bijvoorbeeld?

Maar ook: mag ik na zonsondergang wel dit gebied in? Op de Veluwe vallen bijna alle natuurgebieden onder Natura 2000. De meeste van deze gebieden mag je na zonsondergang niet betreden. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de Renderklippen, een mooi heuvelachtig heidegebied met vliegdennen en weinig lichtvervuiling. Ideaal voor sterrenfotografie. En in mijn achtertuin. Maar ik mag er na zonsondergang niet komen. Jammer maar helaas.

Apparatuur
Wat neem je allemaal mee als je 's avonds op pad gaat om sterren te fotograferen?

1. Iedere camera die handmatig in te stellen is voldoet. Natuurlijk heb je met bijvoorbeeld een fullframe camera minder ruis, maar je kunt met iedere camera sterrenstrepen fotograferen.

2. Vergeet niet voldoende volle accu's en lege kaartjes mee te nemen! En de accu's bij kou in je broekzak of in de binnenzak van je jas te bewaren om snel leeglopen te voorkomen.

3. Als je de transportmodus op continu zet (zie verderop bij instellingen), heb je een draadontspanner nodig met een vergrendelknop. Een paar uur de ontspanknop van je camera indrukken gaat namelijk niet lukken zonder die camera te bewegen, ook al staat hij op een statief.

4. Een stabiel statief wat in de wind niet trilt. Voorkom ook dat bijvoorbeeld de camerariem in de wind tegen het statief aan slaat.

5. Een groothoeklens. Dat wil zeggen een lens met een brandpuntafstand van 12, 18 of 24 mm op een fullframecamera. Op een cropcamera moeten we deze brandpuntafstand vermenigvuldigen met 1,5. Dan is 10 of 12 mm de beste keuze. In beide gevallen geldt dat het ook prima een zoomobjectief kan zijn natuurlijk!

Iets om wel op te letten is dat het diafragma ver genoeg open kan om voldoende licht op de sensor te kunnen krijgen. Dus bijvoorbeeld een f1.8, f2.8 of f4 objectief. Bij een zoomobjectief variëren die waardes vaak, zie de afbeelding hieronder. De laagste waarde is de maximale diafragmagrootte als het objectief op de groothoekstand staat, de hoogste waarde geldt voor de telestand. Dit betekent dat met deze lens op de groothoekstand van 18 mm de maximale grootte van het diafragma 3,5 mm is.

Deze lens is bedoeld voor een cropcamera en heeft omgerekend dus een brandpuntafstand van 18 + 9 = 27 mm. Dat kan wat krap zijn om zowel de voorgrond als de sterrensporen goed in beeld te kunnen krijgen. Maar laat je verrassen en ga lekker op stap om het uit te proberen!

6. Bij een hoge luchtvochtigheid: iets om je objectief in te pakken. Een warme sjaal bijvoorbeeld. Dit om te voorkomen dat de lens beslaat tijdens je opnameserie. Als je vaker op pad wilt om sterren te fotograferen, is de aanschaf van een dauwlint het overwegen waard. Zelf heb ik geen dauwlint, maar wel hotpacks die ik gebruik om mijn tenen warm te houden als ik in Lapland het noorderlicht sta te fotograferen bij -40 graden. Deze hotpacks wikkel ik eenmaal weer in Nederland bij fotografie in de avond/nacht in een sjaal die ik om het objectief bindt. Let er wel op dat ze niet te heet worden, d.w.z. niet warmer dan 40 gr C.

Wat ook helpt tegen condens is een waaier/ventilator mee te nemen om de lucht rondom je camera in beweging te houden.

7. Je smartphone met een volle accu. Niet alleen om te kunnen bellen als er iets gebeurt, maar ook om apps als Photopills bij je te hebben.

8. Warme kleding (laagjes) en iets te eten en te drinken. En geduld.....

Instellingen
Stel de camera thuis alvast zoveel als mogelijk in. Dat scheelt straks gepruts in de kou en in het donker.

1. Fotograferen in RAW is niet noodzakelijk, maar wel aan te raden. Zo haal je het maximale uit je beelden.

2. De camera staat op M(anueel). In die stand kies je voor het grootste diafragma en voor bijvoorbeeld een sluitertijd van 15 seconden als uitgangspunt. Dit kun je straks ter plekke natuurlijk nog aanpassen afhankelijk van de hoeveelheid omgevingslicht.

3. De iso staat om te beginnen op 1200. Hoe hoger je de iso zet, hoe meer de sterren(strepen) in beeld komen. Ga je hoger dan iso 1600, dan worden de sterren overbelicht en zullen je sterrenstrepen wit worden.Hun oorspronkelijke kleur verdwijnt dan. Ga je lager dan iso 800, dan krijg je wel meer kleur, maar minder sterren. Balanceren dus...

Veel mensen maken de vergissing om de sluitertijd langer te zetten om de sterren helderder in beeld te krijgen, maar de sterren bewegen van pixel naar pixel op je sensor. Een langere sluitertijd kiezen, betekent niet dat het licht van de ster langer op die pixel op je sensor blijft. Langer belichten betekent dat het licht van die ster ook de volgende pixel verlicht, dat de sterrenstrepen per foto dus langer worden. Langer belichten betekent ook dat je meer omgevingslicht op de foto krijgt! Met het risico dat dit licht de sterren gaat overstralen.

Controleer aan de hand van je histogram of de foto goed belicht is. Op je schermpje zal de foto lichter lijken dan hij in werkelijkheid is.

Van het histogram moet de linker helft gevuld zijn (het zogenaamde "belichten op rechts"), de grafiek mag dus niet helemaal tegen de linkerkant aan zitten. In de nabewerking kun je de foto dan naar smaak donkerder maken.

Een te donkere foto lichter maken in de nabewerking is niet aan te raden, je krijgt er ongelooflijk veel ruis door!

Zit de grafiek tegen de linker kant aan, pas dan de instellingen aan. Tip: zet de helderheid van je schermpje zo laag mogelijk! Niet alleen ivm die veel te lichte foto, maar ook om te voorkomen dat je erdoor verblindt wordt en de volgende 10 minuten niets meer ziet....

4. De witbalans staat op 3400 a 3900K, afhankelijk van de hoeveelheid lichtvervuiling. Kijk wat je zelf mooi vindt. Bij veel lichtvervuiling zet ik de WB meestal op 3400K, bij weinig lichtvervuiling op 3900K.

Er zijn ook speciale filters te koop om bepaalde soorten lichtvervuiling weg te filteren, bijvoorbeeld het Benro true night filter. De resultaten zijn wisselend. Vaak filtert het veel van de lichtvervuiling toch niet weg. Zeker als het oranje licht tegen de wolken schijnt, kun je beter je witbalans aanpassen dan het filter gebruiken.

Daarbij: niet alle lichtvervuiling is lelijk, soms voegt het echt wat toe. Zoals bij deze lightpaintfoto in de polder. Ik geef toe, geen sterren te zien vanwege de bewolking, maar toch.... ;-).

5. Zet de transportmodus op "continu". Dan blijft de camera continu foto's maken. Wel zo makkelijk! Heeft je camera of afstandsbediening een intervalfunctie kies dan bijvoorbeeld voor het maken van 999 foto's met een interval/tussentijd van 1 seconde. Je kunt de camera natuurlijk altijd eerder uitzetten als je het na 500 foto's welletjes vindt.

Let op: Sommige camera's en afstandsbedieningen hebben een minimale interval van 3 seconden. Dat is niet wat je wilt bij het fotograferen van sterrenstrepen omdat je dan te grote onderbrekingen in de strepen krijgt. Als dit bij jou het geval is, kies dan voor de eerstgenoemde methode met de transportmodus op continu.

6. De "lange sluitertijden ruisreductie' staat uit. Wat de camera dan namelijk doet, is na iedere opname een volgende opname maken met dezelfde duur. Om er zo de hot pixels uit te halen. Maar dat betekent dat je bijvoorbeeld een interval hebt van 15 seconden! Dan krijg je dus streepjeslijnen....

7. De camera staat op een statief, dus de stabilisatie VR (Nikon), IS (Canon) of OS (Sony) staat uit.

8. Nadat je scherpgesteld hebt, zet je de autofocus uit, dat wil zeggen op M(anueel). Anders gaat het objectief pendelen in een poging om steeds opnieuw scherp te stellen. En dat lukt niet in het donker.....

Bij het grote diafragma wat we gebruiken, kan niet EN de voorgrond EN de achtergrond scherp zijn. Tenzij de voorgrond een eindje weg is (minimaal 20 meter). Je hebt twee opties om dat op te lossen:
a. je maakt eerst een aparte foto van de voorgrond en voegt die samen met de sterrenfoto's in de nabewerking. Het daarna scherpstellen op de sterren werkt het makkelijkst door via je schermpje in te zoomen op een heldere planeet.
b. je stelt scherp op de voorgrond. De sterren worden dan onscherp, maar bij sterrenstrepen is dat niet erg. Ze worden hooguit wat dikker.

Nabewerking
Er zijn verschillende programma's zoals Starstax waarmee je de vele foto's die je maakt (die 999 van het begin) samen kunt voegen. Ik doe het altijd in de programma's die ik dagelijks gebruik voor m'n werk als bedrijfsfotograaf: Adobe Bridge, ACR = Adobe Camera Raw (ongeveer hetzelfde als Lightroom) en Adobe Photoshop.

In de Bridge kies ik een foto om te bewerken in ACR. Als dit klaar is, ga ik weer terug naar de Bridge en kopieer ik de instellingen van deze bewerkte foto naar de andere foto's. Via Extra - Photoshop - afbeeldingsprocessor zet ik alle foto's vervolgens om in jpeg.

In Photoshop ga ik dan naar Bestand - Script - Bestanden laden naar stapel. De foto’s worden dan als lagen in één bestand gezet. Mochten er vliegtuigstrepen in een aantal foto's zitten, dan haal ik die er met het kloonstempel uit. Dat is soms echt een monnikenwerk! Als dat klaar is, selecteer ik alle lagen, zet ik de overvloeimodus op "lichter". Je ziet nu de sterrenstrepen verschijnen!

Natuurlijk kun je het contrast of de kleuren nog aanpassen, maar de basisfoto met sterrenstrepen is nu klaar.

Activiteiten Stapfoto
De workshop Flash en Lightart van a.s. zaterdag is op verzoek van de cursisten geannuleerd en wordt op een later moment ingehaald wanneer het Coronavirus weer wat teruggedrongen is. De workshop had veilig gegeven kunnen worden, maar gezien de verkeersbewegingen die ervoor nodig zijn om vanuit de Randstad en Belgie naar de Veluwe te komen, waardeer ik de keus van de cursisten om het uit te stellen.

De workshop Compositie/beeldtaal van 31 oktober is definitief door ons geannuleerd en komt volgend jaar terug op het programma. In hopelijk betere omstandigheden!

Ik hoop jullie snel in goede gezondheid weer te zien tijdens een activiteit van Stapfoto. Tot die tijd: pas goed op jezelf en je naasten.