Iso, het lijkt zo simpel..... Een aantal weken geleden mocht ik weer een landelijke fotowedstrijd jureren. Ik maak dan altijd gebruik van een lijst met verschillende criteria. Hoe scoort de foto bijvoorbeeld op compositie, originaliteit, moment, licht, kleur, emotie, gebruik van hulpmiddelen, focus op onderwerp, verhaal/concept, nabewerking EN op techniek... Onder techniek valt dan bijvoorbeeld scherpte en iso/ruis.  Bij veel foto's bleek de iso-instelling toch een groter probleem dan nodig geweest was. Door het instellen van een (te) hoge iso was ruis ontstaan en was het dynamisch bereik te laag geworden. En dat kost punten.... Vandaar een wat technisch blog dit keer over iso en ruis!

Cameratechniek Als je de isowaarde van je camera omhoog zet, wordt het elektrische signaal wat ontstaat als er licht op de lichtgevoelige cellen van de  sensor valt, versterkt. Vergelijk het met een versterker in een radio. Er verandert dus niets aan de (gevoeligheid van) je sensor, die sensor blijft hetzelfde.   In eerste instantie is er nog voldoende licht om daar een mooie foto mee te maken. De basis isowaarde voldoet. Bij de meeste camera's is dit 100, maar het kan ook 50 of 200 zijn. Wordt het licht minder, dan zet je de iso iets omhoog. Naar bijvoorbeeld 640 of 800. Daarmee wordt je foto lichter. Nadeel is wel dat door het versterken van het signaal het dynamisch bereik minder wordt. Dat wil zeggen dat de lichte delen in de foto eerder uit zullen bijten en dat de donkere delen eerder dicht zullen lopen.   Uiteindelijk is er zo weinig licht dat de iso nog verder omhoog moet. Dan versterkt de camera niet alleen het weinige licht wat er nog is, maar ook de gebreken. En dan krijg je ruis.  Dus je moet de iso altijd zo laag mogelijk houden? Nee, niet altijd.... Zonder heel technisch te worden: een camera heeft soms twee aparte circuits. Eentje voor de basis-iso en eentje voor de hogere iso's. Waardoor een hogere isowaarde soms minder ruis en een beter dynamisch bereik geeft dan een lage isowaarde! Voor degenen die zich hierin willen verdiepen: op Photostophotos vind je grafieken waarin je af kunt lezen hoe dit bij jou camera zit. Hieronder het plaatje zoals dit voor mijn Sony A7IV geldt (de zwarte lijn). Hier zie je dat iso 400 evenveel (of even weinig...) ruis geeft als iso 130, en minder ruis dan iso 200 en alle andere tussenliggende waarden tot iso 400. Bij de veelgebruikte Sony A7III (de blauwe lijn) is het zelfs zo dat je beter met iso 640 kunt werken, dan met iso's tussen 200 en 640. In deze video zie je een live demo met deze twee camera's. En zie je hoe je dit ook met je eigen camera kunt testen.  Conclusie: het is de moeite waard om uit te zoeken of jouw camera met een "dual system" voor de iso werkt. Zodat je weet welke iso-waarden je beter kunt vermijden. Mooi klusje voor in de kerstvakantie!

Ruis voorkomen Okee, je hebt nu uitgezocht en/of getest bij welke iso-waarde(s) je de minste problemen met ruis krijgt. Maar wat als je toch omhoog moet met de iso? Naar bijvoorbeeld 6400?  Allereerst is een hoge iso tegenwoordig minder een probleem dan ca. 10 jaar geleden. Er worden meer full frame camera's gebruikt die door de grotere pixels op de sensor meer licht opvangen en dus minder ruis geven. En de CCD-sensoren zijn grotendeels vervangen door CMOS-sensoren, wat ook een slok op een borrel scheelt.  De basis is en blijft: hoe meer licht er op de sensor valt, hoe minder er versterkt hoeft te worden en hoe minder ruis je krijgt. Een logische keuze is dus om meer licht aan de scene toe te voegen door het gebruik van ledlampen of flitsers, zoals bij de foto hieronder gebeurd is.  Wat voor RAW-fotografen ook uitkomst kan bieden is "op rechts belichten". Dat betekent dat je er door een langere sluitertijd (bij stilstaand beeld) of een groter diafragma voor zorgt dat het histogram naar rechts schuift. Zonder dat de 'berg' tegen de rechterkant aan komt natuurlijk om uitgebeten witten te vookomen! Vervolgens kun je in de Raw-converter de belichting weer naar beneden bijstellen.

Nabewerking Toch ruis in je foto? In Lightroom en Adobe camera RAW zitten (steeds betere) tools om ruisreductie toe te passen. Zeker met de komst van AI is de ruisreductie in die programma's sterk verbeterd. Verder zijn er allerlei andere programma's die dit voor je kunnen doen, denk aan Topaz en DxO bijvoorbeeld. Valkuil bij ruisreductie is en blijft dat het de foto vervaagt. Het vervaagt de ruis zodat dit minder zichtbaar wordt, maar daarmee vervaagt helaas ook de rest van de foto. Veel programma's proberen dit goed te maken door na de ruisreductie de foto te verscherpen. Met witte randjes als resultaat.... Kortom: voorkomen is nog altijd beter dan genezen! PS: Van de meeste programma's is een gratis proefvesie te downloaden, zodat je zelf uit kunt proberen wat voor jou het beste werkt.

Uitproberen Tijdens de workshop Plons, highspeed en paintsplash, werken we bij slechte lichtomstandigheden. Dus plaatsen we er lampen en flitsers bij. En halen we andere trucs uit om zo weinig mogelijk ruis op de foto te krijgen. Zonder te verzanden in de hierboven beschreven techniek, dat is voor de diehards ;-). Meedoen? Geef je dan nu op!  Ook tijdens het jaarprogramma in de vakgroep bespreken en oefenen we natuurlijk dit soort technieken. Voor wie al het nodige over fotografie weet, maar zich samen met andere fotografen nog verder wil ontwikkelen: er is nog 1 plekje vrij in vakgroep 2! Vakgroep 1 zit inmiddels vol.  Kijk hier voor de data en onderwerpen. Disclaimer: de vakgroep is erg gezellig, dus je moet er wel van houden om samen met anderen leuke fotografiedingen te doen ;-).

Fijne kerstdagen en een fotogeniek 2024 gewenst! Rest mij om jullie allemaal heel fijne kerstdagen, een mooi uiteinde en een fantastisch 2024 te wensen!

Hartelijke groet,  Liesbeth van Asselt